تعصبات روان شناختی، تلقی ما از کارما را در خصوص خودمان و دیگران شکل می دهند - نامیت

پژوهشگران دریافته اند که کسانی که به کارما اعتقاد دارند، تمایل دارند اتفاقات خوب زندگی خود را نتیجهٔ شایستگی های اخلاقی شان بدانند؛ اما هنگامی که دیگران دچار مشکل می شوند، آن را به عنوان نتیجهٔ اشتباهات یا گناهان گذشتهٔ آن افراد تلقی می نمایند. این تعصب، که سوگیری مثبت نسبت به خود یا Self-Positivity Bias نام دارد، باعث می شود عدالت کیهانی به جای اینکه ابزاری برای همدلی باشد، ابزاری برای توجیه رنج دیگران شود.

کارما چگونه در فرهنگ های مختلف معنا می یابد؟

کارما مفهومی دنیای ست، اما تفسیر آن در فرهنگ های گوناگون فرق دارد. در سنت های هندوئی (Hinduism) و بودایی (Buddhism)، کارما در بستر تناسخ و چرخه زندگی های پیاپی معنا پیدا می نماید. در برخی گرایش های مسیحی نیز نشانه هایی از عدالت دیررس الهی دیده می شود. حتی در فرهنگ های غیرمذهبی غربی هم، باوری ضمنی به این وجود دارد که هرکس نتیجهٔ اعمال خودش را می بیند.

این دنیا بینی به ما امکان می دهد هر رویدادی را، چه مثبت و چه منفی، در قالب نظام پاداش/مجازات اخلاقی تفسیر کنیم. برای مثال، اگر کسی پولی در خیابان پیدا کند یا شغل بهتری به دست آورد، می تواند آن را نتیجهٔ کارمای خوب خود بداند. برعکس، اگر تصادفی رخ دهد یا پرواز کسی کنسل شود، فکر او ممکن است آن را واکنشی به اشتباهات گذشته اش تلقی کند.

آزمایش هایی برای سنجش سوگیری در باور به کارما

برای آنالیز علمی این پدیده، تیمی از روان شناسان به سرپرستی سیندل وایت (Cindel White) از دانشگاه یورک، دو آزمایش گسترده را با بیش از دو هزار شرکت نماینده از فرهنگ های مختلف انجام دادند.

■ آزمایش اول: کارما در زندگی من یا دیگران؟

در نخستین آزمایش، 478 نفر از آمریکا که به کارما باور داشتند، انتخاب شدند. ترکیب مذهبی این افراد شامل 29٪ مسیحی، 30٪ بودایی، 22٪ هندو، 4٪ سایر ادیان و 15٪ غیرمذهبی بود. از آن ها خواسته شد یک رخداد کارمایی را توصیف نمایند؛ چه در زندگی خود و چه در زندگی فردی دیگر. سپس تحلیل گران حرفه ای، داده ها را از نظر جهت احساسی (مثبت یا منفی) و سوژه (خود یا دیگران) آنالیز کردند.

نتایج بسیار گویا بودند:

86٪ از شرکت نمایندگان دربارهٔ تجربه ای شخصی نوشتند.

59٪ از آن تجربه ها مثبت و نشانهٔ کارمای خوب تلقی شده بود.

در مقابل، تنها 14٪ درباره دیگران نوشتند، که 92٪ از آن ها منفی و مرتبط با کارمای بد بودند.

■ آزمایش دوم: نمونه ای دنیای

در آزمایش دوم، بیش از 1200 نفر از آمریکا، هند و سنگاپور به صورت تصادفی انتخاب شدند تا دربارهٔ یک تجربه کارمایی، در خصوص خودشان یا فردی دیگر بنویسند.

69٪ از کسانی که دربارهٔ خودشان می نوشتند، به کارمای مثبت اشاره کردند.

فقط 18٪ از کسانی که دربارهٔ دیگران می نوشتند، کارمای مثبت ذکر کردند.

بعلاوه، تحلیل رایانه ای واژگان استفاده شده نشان داد که نوشته های مربوط به خود، بار احساسی مثبت تری دارند. نکتهٔ جالب اینکه این تفاوت ها در شرکت نمایندگان آمریکایی بیشتر به چشم می خورد، در حالی که در نمونه های هندی و سنگاپوری، این سوگیری کمتر بود.

روان شناسی دوگانه: چرا کارمای خود مثبت و کارمای دیگران منفی است؟

دو انگیزهٔ روانی قدرتمند در پس این پدیده نهفته است:

1. تمایل به باور به دنیای منصف: انسان ها می خواهند باور نمایند که عدالت برقرار است. بنابراین وقتی کسی رنج می برد، راحت تر می توانند آن را نتیجهٔ اشتباهات خودش بدانند.

2. احتیاج به تماشا خود به عنوان انسان خوب: فکر ما برای حفظ تصویر مثبت از خود، تمایل دارد اتفاقات خوب را به شایستگی خودمان نسبت دهد.

کارما، به عنوان یک باور فرامادی، این دو احتیاج را هم زمان ارضا می نماید: هم حس عدالت را تأمین می نماید، هم به ما احساس خوبی از خودمان می دهد. اما این نگاه می تواند خطرناک باشد؛ زیرا در مواجهه با درد دیگران، همدلی را کاهش داده و آن ها را سزاوار رنج می پندارد.

نگاهی انتقادی به کاربرد فرهنگی کارما

کارما می تواند ابزاری برای بازتاب اخلاقی فردی باشد، اما وقتی با سوگیری روانی همراه می شود، ممکن است به داوری ناعادلانه منجر شود. در بسیاری از فرهنگ های آسیایی، انتقاد از خود و پذیرفتن مسئولیت نقش مهم تری دارد. اما در فرهنگ های غربی، تأکید بیشتر بر عزت نفس و تصویر مثبت از خود باعث می شود سوگیری های مثبت نگرانه در باور به کارما بیشتر دیده شود.

جمع بندی: کارما واقعی ست یا ساخته فکر ما؟

باید پذیرفت که کارما ـ چه به عنوان یک باور دینی و چه به عنوان یک نگرش فرهنگی ـ بخشی از سیستم فکری بسیاری از انسان هاست. اما یافته های روان شناسی نشان می دهند که تفسیر ما از این مفهوم عادلانه نیست. ما با خود مهربانیم، و با دیگران سخت گیر. کارما به خودی خود ممکن است بی طرف باشد، اما عینکی که با آن به کارما نگاه می کنیم، همواره شفاف نیست.

منبع: Psychology of Religion and Spirituality