گیلان کشه، آتشکده ای در طارم زنجان - نامیت

شهرستان طارم در شمال شرقی استان زنجان، در همسایگی گیلان قرار گرفته است. طارم دره ای صاف و پهن و نسبتاً گود است که در بخش سفلای حوضه آبریز قزل اوزن قرارگرفته است و به حوضچه منجیل و دریاچه سد سفیدرود منتهی می گردد. این دره بین دو رشته کوه طارم در زنجان شمالی و دامنه های جنوب شرقی رشته کوه طالش واقع شده است. طارم باوجود زیبایی های طبیعی، یکی از نواحی زلزله خیز کشور است و به دلیل نزدیکی به استان گیلان از آب و هوایی معتدل برخوردار است. منطقه ها سرسبز، آبشارها و رودخانه ها، روستاهای باستانی و آثار متعدد تاریخی بسیار طارم، گردشگران را سوی هندوستان ایران می کشاند.

این شهر به خاطر داشتن بناهای زیادی موسوم به آتشکده یا چهارطاقی معروفیت زیادی دارد. به طارم شهر آتشکده ها هم می گویند.

از آثار تاریخی که نشان دهنده قدمت این شهر است می توان به آتشکده گیلانکشه در دوره ساسانی نام برد. در قدیم آتشکده ها محلی برای عبادت مردم بودند که با روشن نگه داشتن آتش به عبادت می پرداختند. آتشکده ها مربوط به دین زرتشتی می شوند. آتشکده گیلانکشه بر بالای تپه ای در نزدیکی روستای گیلانکشه است و وجه تسمیه آن به همین دلیل است.

چهارطاقی یا چهارطاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی روی آن، با چهار ورودی طاق دار گفته می گردد. به این نوع از بناها چهارطاقی را چهاردر چهار قاپو و چهار دروازه نیز گفته می گردد. این بنا با ابزاری ساده و با استفاده از گچ و آهک به عنوان ملات، قلوه سنگ ها را به یکدیگر متصل می کردند، توانسته اند بنایی محکم و پایدار بسازند که طی سالیان حتی براثر باد و باران دچار فرسایش شدید نگردد و این بنا نیز هنر معماران ایران باستان را به رخ جهانیان می کشاند.

چهار طاقی گیلان کشه در بخش جنوبی روستای گیلان کشه و روی بلندی های مشرف بر رودخانه گیلان کشه قرار گرفته است. نقشه بنا شامل یک فضای راست گوش و گنبددارو از سمت جنوب دارای یک ایوان کوچک طاق دار است. نقشه بنا از بیرون به استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریبا چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی کوچک است که در دیوار انتهایی ایوان تعبیه شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن درست در کنار ایوان ورودی، بقایای پلکانی وجود دارد که به احتمال زیاد در گذشته از طریق آن دسترسی به قسمت بالایی بنا ممکن می شده است.

بنا شامل یک فضای راست گوش گنبد دار است که از سمت جنوب دارای یک ایوان کوچک طاق دار و از بیرون به استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریباً چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی کوچک است که در دیوار انتهایی ایوان تعبیه شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن، در کنار ایوان ورودی، بقایای پلکانی موجود است که احتمالاً درگذشته از طریق آن به قسمت فوقانی ارتباط می یافت. در اضلاع داخلی بنا طاق نماهایی با قوس جناغی کارشده است. این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل نموده است. در بالای هر یک از طاق نماها طاقچه های کوچک مثلثی تعبیه شده است. گنبد نیم کره ای بنا از طریق چهار فیل پوش اجراشده است. در اضلاع داخلی بنا طاق نماهایی با قوس جناغی کار شده که استفاده از این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل نموده است.

آتشکده گیلان کشه طارم به طورکلی از سنگ و ساروج با پلان چهارطاقی ساخته شده است و پوشش آن ها گنبدی شکل است.

البته شواهد نیز نشان می دهد که طارم کمتر مورد آسیب جنگ واقع شده است. درگذشته علاوه بر عبادت این آتشکده محلی برای اطلاع رسانی به مردم نیز بوده است بدین صورت که بر بالای تپه آتشی روشن می کردند و روستا در پایین تپه و درجایی شبیه دره بناشده است، اهالی روستا با تماشا این آتش متوجه خطر آغاز جنگ می شدند و خود را آماده می ساختند.

از جمله استفاده هایی نیز که امروزه از این آتشکده می گردد، برگزاری مراسم های مذهبی زرتشتیان است. یکی از این مراسم های مذهبی، آیین کهن بارخوانی است که معمولاً هرساله در فصل تابستان از طریق انجمن موبدان زرتشتی تهران برگزار می گردد.