آشنایی با دستگاه ماهور و گوشه های آن - نامیت

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - نظام دستگاهی موسیقی ایران که نام ردیف را به خود گرفته است، شامل هفت دستگاه با نام های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز با نام های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است.

آواز با دستگاه تفاوت هایی در تعداد گوشه ها، حالت ها، نت های شاهد و ایست دارد و تعداد گوشه های یک آواز کمتر از یک دستگاه است. به طور کلی مجموعه هفت دستگاه و پنج آواز حدود 200 تا 400 گوشه دارد. در مجموعه موسیقی ایرانی آواز های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی به دلیل یکسان بودن کوک آن ها با دستگاه شور از متعلقات دستگاه شور و آواز اصفهان نیز به خاطر یکسان بودن کوک آن با دستگاه همایون از متعلقات دستگاه همایون محسوب می شود.

در این مقاله ابتدا با تعریف دستگاه بیشتر آشنا شده و سپس دستگاه ماهور و گوشه های آن را معرفی و آنالیز می کنیم.

مفهوم دستگاه

یکی از اصطلاحات موسیقی در موسیقی سنتی ایرانی دستگاه است که تا پیش از زمان قاجار به جای آن از واژه مقام استفاده می شده است. دستگاه از دو کلمه دست و گاه تشکیل شده است. گاه به معنای پرده ساز است و دستگاه یعنی چگونگی قرار دریافت انگشتان دست بر روی پرده های ساز که در هر قطعه یا آهنگ یا نغمه شکل خاص خود را دارد. البته بعضی معتقدند گاه به کلمه گات در متون اوستایی باز می شود. در هر صورت دستگاه مجموعه ای از چند گوشه یا نغمه را شامل می شود که از لحاظ گام، کوک و فاصله نت ها هماهنگ هستند.

دستگاه ماهور

دستگاه ماهور به علت زیاد بودن تعداد گوشه های آن یکی از گسترده ترین دستگاه ها است که حدودا شامل 50 گوشه می شود. به همین دلیل این دستگاه در هر سه بخش صدایی بم، میانی و زیر می تواند اجرا شود. همچنین به دلیل تنوع تعداد گوشه ها با این دستگاه می توان به دستگاه های دیگر وارد شد و باز به ماهور بازگشت. دستگاه ماهور به دلیل ملودی روان و شادش در جشن ها و اعیاد نواخته می شود.

حس و حال دستگاه ماهور

با شنیدن گوشه های این دستگاه ابهت و شوکت به مستمع القا می شود. همچنین حس شجاعت و دلیری دارد. حس و حال این دستگاه به قطعات موسیقی فرنگی نزدیک است و در قشر جوان هواداران زیادی دارد. در مجموع می توان گفت دستگاه ماهور شاد و پرانرژی است و برای ساخت مارش های پرشور و هیجان بسیار مناسب است و به نوعی به انسان حس آغاز و حرکت می دهد.

نحوه ساختن یک گام ماهور

گام ماهور دقیقا همانند گام ماژور غربی است. به عنوان مثال سرکلید ماهور دو همانند دو ماژور می باشد.

بیشتر بدانید: گام در موسیقی و انواع آن

ویژگی های گام ماهور

• درجات گام ماهور با گام ماژور یکسان است.
• گام ماهور دارای دانگ های مساوی است:

  دانگ اول: پرده - پرده - نیم پرده

  دانگ دوم: پرده - پرده - نیم پرده

گوشه های دستگاه ماهور

گوشه های مهم در دستگاه ماهور عبارتند از: درآمد، مقدمه داد، داد، مجلس افروزفخسروانی، دلکش، خاوران، طرب انگیز، نیشابورک، طوسی (یانصیرخانی)، مرادخانی، فِیلی، ماهور صغیر، آذربایجانی، حصارِ ماهور (یاابول)، زیرافکند، نِیریز، شکسته، عراق، نهیب، مُحَیِّر، آشور آوند، اصفهانک، حزین، کرشمه

بیشتر بدانید: گوشه در موسیقی و انواع آن

شرح بعضی گوشه های مهم دستگاه ماهور

درآمد: نت شاهد درجه اول است.

گشایش: نت شاهد درجه دوم ماهور است.

حصار: نت شاهد درجه چهارم ماهور است.

فیلی: نت شاهد درجه پنجم ماهور است.

خاوران: نت شاهد درجه ششم ماهور است. گوشه خاوران اغلب با یک کرشمه آغاز می شود.

شکسته: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می توان وارد دستگاه شور شد. وارد شوری می شویم که نسبت به ماهور در درجه دوم واقع شده است؛ مثلا اگر ماهور دو می زنیم وارد شور ر می شویم (دو، ر)

دلکش: نت شاهد درجه پنجم است و با این گوشه می توان وارد دستگاه شور شد. در این گوشه درجه 6 ربع پرده و درجه 7 نیم پرده کاهش پیدا می نماید.

راک: نت شاهد درجه اول است. به واسطه این گوشه می توان با همان نت شاهد وارد اصفهان شد. مثلا اگر ماهور دو می زنیم وارد اصفهان دو می شویم.

عراق: نت شاهد درجه اول است، ولی در اکتاو بالا. تفاوتی که با درآمد دارد این است که گاهی اوقات در عراق درجه هفتم نیم پرده کم می شود.

پس از آشنایی با ویژگی ها و حس حال دستگاه ماهور و گوشه های آن، شنیدن گوشه ساقی نامه در دستگاه ماهور، خالی از لطف نیست؛ با هم می شنویم:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی